Dat overkwam me tijdens een wandeling door de Sportheldenbuurt op het Amsterdamse Zeeburgereiland. Wie vanaf de ringweg A10 afrit S114 richting Centrum neemt komt op het Zeeburgereiland terecht. Een kunstmatig eiland, dat rond 1900 is ontstaan, toen de vaarverbinding tussen Amsterdam en Utrecht tot stand kwam (later het Amsterdam-Rijnkanaal genoemd). Strekdammen in het IJ maakte van de bestaande kanaaldijk een eiland. Het water tussen de dammen werd aangeplempt met baggerslib dat uit het IJ en het Oostelijk Havengebied kwam, om daar de scheepvaart mogelijk te maken. Lang was het Zeeburgereiland de rommelige keukenla van de stad. Een verdwaald volkstuinpark zonder strikte leefregels, een illegale squashbaan, een hondentrainclub, een cementfabriek, een waterscooterclub, een opslagplaats van Domeinen om in beslaggenomen (drugs)goederen op te slaan: je kon het zo gek niet bedenken of het was er. Zelfs de beste friettent van de stad. De lekkerste patat, friet of hoe u het ook noemen wilt, is op Zeeburgereiland te eten. En wel bij Eiburgh Snacks. Laat je niet afschrikken door het bidonvilleachtige karakter van de nederzetting. Vooral een patatje stoofvlees is niet te versmaden. Zo vindt ook Het Parool: “Verwacht geen service of nette aankleding, wel bijzonder goede patat.” https://www.parool.nl/nieuws/dit-zijn-de-10-lekkerste-patatjes-volgens-amsterdammers~b316c09b/
Met de start in 1999 van IJburg kwam Zeeburgereiland meer en meer in het vizier van passanten. Of eigenlijk al twee jaar daarvoor. De opening van de Piet Heintunnel in 1997 zorgde ervoor dat automobilisten vliegensvlug van het Amsterdamse centrum naar de Ring A10 konden rijden en v.v. De bekendheid met het eiland nam hierdoor zienderogen toe. Deze voormalig blinde vlek kwam hiermee op menig mental map te staan.
Langzamerhand kwam het eiland tot ontwikkeling. Er werden meer en meer plannen gemaakt. Plannen die, anders dan voor IJburg, rekening moesten houden met het bestaande. De drukke en lawaaiige ringweg, de autoweg dwars over het eiland richting Piet Heintunnel, de slechte bodemgesteldheid en nog veel meer, zoals een rioolwaterzuiveringsinstallatie, maakte ontwikkelen een grote uitdaging. Zelf heb ik van 1999 tot 2005 aan het eiland gewerkt als projectleider woningbouw bij de gemeente Amsterdam. Iedere vergadering over de plannen voor het eiland begon steevast met de gevleugelde uitspraak van de charmante projectmanager: ‘wat zit er deze week weer in de grond?!’ Ooit lag er een militair vliegveld (bunkers in de grond). Leidingtracés lagen kriskras verspreid over het eiland. De rioolzuiveringsinstallatie met grote, betonnen silo’s en bezinkbakken worden behouden en vallen ten prooi aan de UWAH trend.
Niemand kan ontkennen dat de aanblik van de Sportheldenbuurt vanaf de buitenkant nogal onaantrekkelijk is. Het is en blijf een onsamenhangend rommeltje. Grote gebouwen met prominente balkons liggen oost-west langs de IJburglaan en noord-zuid langs het Waterkeringpad. De vormgeving van deze IJburglaan lijkt onttrokken aan iedere vorm van esthetiek. Ik stel voor om, naast de bestaande woningbouwregisseur, een verkeersbordenregisseur aan te stellen. Gelukkig heeft iedereen die de Piet Heintunnel richting centrum inrijdt, een paar seconden donkere tunnel, om bij te komen van zoveel verkeersbordengeweld. Maar dat terzijde. Toen ik onlangs eens achter de weinig aantrekkelijke facade van de Sportheldenbuurt achter de IJburglaan keek, kreeg ik een totaal ander beeld. Zo is er een pracht van een skatebaan geopend die door de hele stad wordt bezocht. Daar ga ik in een toekomstige blogpost apart op in, wat dat betekent voor sport, stad en buurt. De sporen van de crisis hier en daar terug te zien in de architectuur. De combinatie individuele zelfbouw versus grote appartementengebouwen is niet altijd een gelukkige. In Amsterdam kan het voorkomen dat je op de vreemdste plekken een rijtje zelfbouwwoningen terug kunt vinden. Vaak niet om stedenbouwkundige, maar om economisch-crisistechnische redenen, is mijn overtuiging. In de Sportheldenbuurt zijn bijzondere appartementsgebouwen opgeleverd.
De architectuur is modern, in die zin dat er geen retroarchitectuur is toegepast, zoals in de Houthavens. Daardoro waan je je hier niet in een wezensvreemd pseudo-Hilversum. De baksteen overheerst, in een geligachtige kleur. Dat donkere, dat grote delen van de architectuur van het IJburg kenmerkt, ontbreekt hier. Gelukkig want het maakt de aanblik stukken vriendelijker. Wat goed werkt is de invulling met groen. Er is gekozen voor een beperkt palet aan vaste planten die op een aantal plekken repeterend zijn toegepast. Dat staat erg mooi en geeft rust. Vooral de weldadigheid van deze vaste planten viel me op. Het verzacht de harde overgangen tussen de gebouwen (‘harde’ als in constatering, niet als oordeel). Het heeft niet dat beeld van een voormalige autostraat, waar parkeerplaatsen zijn vervangen door groen. Hier is het groen overduidelijk mee-ontworpen en niet later toegevoegd.
Dat delen van de buurt hoger liggen dan de dijken om het eiland is een grote plus. Dat princiep is op IJburg ‘ontdekt’. Aanvankelijk dacht men bij de ontwikkeling van IJburg aan polders. Nadeel daarvan is dat je altijd tegen een dijk aan zit te koekeloeren. Ga maar eens in Almere kijken. Van IJburg eilanden in plaats van polders maken is een vondst van jewelste geweest. Ik zag de mast van een vrachtschip voorbijglijden via een doorkijkje tussen de bebouwing. Zo’n ervaring maakt de plek specifiek. Het is de ultieme genius loci. Opvallend vond ik dat mijn afwijking om in een portiek op appartementeningang dwangmatig het aantal brievenbussen te tellen en daar over te oordelen, positief uitpakte. Geen honderden appartementen die slecht en massaal worden ontsloten met een miezerig halletje. Hier is thuiskomen bij je appartement echt onderdeel van de architectuur en geen verplichting of zo u wilt: straf.
‘Die Sportheldenbuurt lijdt aan het kiwicomplex’ bedacht ik me.
‘Van buiten: ruw & onaantrekkelijk. Van binnen: sappig & fruitig’.
