RTNL #5 Obesitastedenbouw

road-trip-nederland ・ stadsontwikkeling ・ stedenbouw ・ wonen

Op road trip door Nederland. Tien dagen toeren. Iedere nacht een ander bedje. Onbekend landschap en stad ontdekken.

Deze keer: grensoverschrijdend rivierenland. Van Lievelde naar Tolkamer en stiekem de grens over.

 

Lobith…? Tolkamer…?!… SPIJK!

Bij het voorbereiden van de road trip was een weekend vantevoren vastgepind. Dat zou een bezoek aan Tolkamer worden, samen met mijn lieve nicht Marieke. Tolkamer, dacht ik: meer grens gaat niet. Als je in Tolkamer iets te hard loopt, of de Rijn overzwemt, ben je in Duitsland. Ieder kind leert op school: “de Rijn stroomt bij Lobith ons land binnen’. Mis. Dat is bij Tolkamer! En zelfs dát is een gore leugen. Oostelijk van Tolkamer ligt Spijk. Dáár ligt de grens en dáár stroomt de Boven-Rijn zonder paspoort ons land binnen. Wat je dan weer niet op school te horen krijgt is waarom rivieren in Nederland om de paar kilometer van naam veranderen. Alleen al tussen Spijk en Pannerden, waar de net vers binnengestroomde Rijn zich splitst in Waal en Pannerdensch Kanaal heet de Rijn ineens Bijlandsch Kanaal. Op een afstand van minder dan tien kilometer! Die namen gaan we allemaal niet onthouden. We zijn hier voor Rijn plus uitzicht op rivierenland. Dat is mooi, sterker: adembenemend. Het typisch Hollandse luchtenweer: knalblauw met grote witte wolken leek zó sterk op het bord Stiltegebied, dat ik vermoed dat de makers van dat bord op een dag als deze hebben zitten ontwerpen. Dat kan niet anders.

 

 

Oude en nieuwe dijken

Ik ben een Hollander. Zo’n echte. Ik weet niet anders, dan dat dijken land tegen overstromen beschermen. Ik ken zelfs de termen zomer- en winterdijk. Dat water onder een dijk door de lager gelegen polder in kan sijpelen (dat heet kwel, geloof ik). Ik hield zelfs van De Dijk, vroeger. Daarom bezocht ik rivierenland. Daar is goed te zien hoe de angst voor overstromen, die in 1995 op een hoogtepunt was door het hoge water, het landschap heeft gevormd. Het programma Ruimte voor de Rivier wordt in mijn ruimtelijke ordeningsvakkringen steevast aangehaald als positief voorbeeld van het integraal werken aan de water- en beschermingsopgave. Dat is niet zonder slag of stoot gegaan. Veiligheid en schoonheid hebben lang vechtend over straat gerold. Wie is er nou tegen veilig? Het is de opstellers van Ruimte voor de Rivier gelukt om de verschillende belangen op een voorbeeldige wijze aan elkaar te knopen. Onder meer door een veranderende houding ten opzichte van (hoog) water te ontwikkelen. Niet tegenhouden, maar op de juiste manier begeleiden. Waarmee weer ‘nieuwe’ natuur kon worden gecreëerd. Een gebied dat af en toe overstroomt levert een bijzonder biotoop op.

Brug Spiegelwaal Nijmegen / Lent

mens maakt Nederland

Het blijft fascinerend om te bedenken dat alles dat er natuurlijk uitziet, door de mens is gecreëerd. Of althans: door Nederlanders. Ik vermoed dat weinigen dat eurekamoment kent dat ik gedurende deze road trip vaak heb. Dat iets dat gemaakt, en daarmee totaal ‘onecht’ is een verpletterende schoonheid kan hebben. Andersom ook, overigens. Ik heb wel eens ‘laat de natuur zijn gang gaan’-gebieden gezien waar de saaiheid vanaf droop. Om er een clichéCruyff in te gooien: je ziet het pas als je het doorhebt. Iedere Nederlander zou dit moeten weten: hoe mooi handgemaakt land kan zijn. Deze gedachte vergroot je horizon. Plus maakt dat veel meer van dit hand geknede land kan genieten.

Mal en contramal

Pro en contra. Wicht en evenwicht. Zwart en wit. Mijn mal besef van de schoonheid van gemaakte landschap kent een contramal. Doordenkend kwam ik tot de conclusie dat het op heel weinig plekken in Nederland is gelukt om functies dermate te combineren dat iedereen er beter van wordt. Minder abstract: waar bij Ruimte voor de Rivier doelen integraal gecombineerd zijn is dat bij recent ontwikkelde Nederlandse woningbouw amper het geval. Tuurlijk; het is makkelijk kritiek hebben op de VINEX-operatie die van 1995 tot 2005 duurde. In die periode zijn in totaal 650.000 woningen gebouwd. De meest gehoorde is dat ze allemaal op elkaar lijken. Dat doen ze helemaal niet, want aandacht voor aansprekende, marktgerichte architectuur vierde destijds hoogtij. Hierdoor doet iedere VINEXlocatie zijn stinkende best helemaal niet op die ander te lijken. Programmatisch zijn het echter kopieën van elkaar. Daar gaat het mis. Landschappelijk zijn er maar weinige met echt hoge en/of bijzondere kwaliteiten. In welke VINEXwijk woon je op een dijk, met uitzicht op het rivierenland? Ik ken ‘m niet. Waar is eenVINEXwijk in zo’n oersaai Nederlands productiebos gebouwd, zodat je direct vanuit je woning tussen de bomen staat en je geen spuitbus dennengeur hoeft aan de schaffen? Bestaat niet.

‘Drieënhalve dag was ik mijn eigen Twitter’

Obesitastedenbouw

De fenomenale dijkversterking is goed te bewonderen in Lent, tegenover Nijmegen. Wat hier aan rivierverbetering meets waterbeheersing meets natuurontwikkeling is gedaan is uniek. De Spiegelwaal geeft de Waal (overstroom)ruimte. Prachtige nieuwe bruggen verbinden de twee oevers. Op de noordoever (want: hele dag zon) ligt een knoepert van een zitplek/tribune/sportgelegenheid/openluchttheaterplek. Heel erg mooi. Heel goed gedaan. Zeer zeker een bezoek waard. En spannend wordt het er ook nog eens. Dwars door de verbrede Waal ligt de Oudedijk, een fiets/voetpad, dat bij laag water goed is te berijden. Dit deel van de Spiegelwaal verdwijnt bij hoog water onder het water.  Een gegeven dat voor Topo-GPS zó verwarrend is, dat er een eigen categorie legenda voor ontworpen is: grijze ruitjes met een geel pad eroverheen, zie plaatje links, net onder ‘Nijmegen’. Een geweldige vondst, om zo’n dijkverbinding deel uit te laten maken van de dynamiek van de rivier.

 

Direct achter de Spiegelwaal ligt Lent, waar door verbreding een deelvan is afgesnoept . Naast Lent plaatsen als Bemmel en Oosterhout. Verder naar het noorden liggen Elst, Huissen en Elden, dat deel is van Arnhem. Hier is iets heel erg misgegaan. Iedere plaats heeft zijn eigen uitbreidingswijk ontwikkeld. Dat leidt tot een onlogische wegenstructuur. Langs de weg borden met: ‘verboden voor sluipverkeer’.  Alsof iemand zich daaraan houdt. Alle pogingen om van Arnhem en Nijmegen een prachtige dubbelSTAD te maken zijn hier aan de kant geveegd. Ik caps lock STAD; nu ligt er een brei aan eengezinswoningenwijkjes in de polder. Op zichzelf allemaal prima ontwerpen met leuke woningen en passende architectuur. Allemaal zwaar in zichzelf gekeerd, geen onderdeel van de wereld om hen heen. Op Topotijdreis keek ik de ontwikkeling van de afgelopen decennia terug. Schrikbarend hoe iedere uitbreidingswijk het landschap verder heeft aangevroten. Obesitastedenbouw. Het ontwerp op regioschaal ontbreekt volledig. Een gemiste kans van jewelste. Juist hier, waar veel en afwisselend landschap is, had hier als contramal veel meer stad kunnen komen. Waar vanuit je met goede O.V.-verbindingen in no time in de ‘natuur’ zou zijn geweest. Nu heeft het zich tot een soort Los Angeles op zijn Nederlands ontwikkeld. ‘Aanplakstedenbouw’ noemen Daniel Casas Valle en ik dat al een tijdje. Om de -x- jaar wordt er weer een nieuwe wijk ontwikkeld, die vooral NIET voortborduurt op de bestaande structuur van dorp of stad. Komt dat door de (stiekeme?) modes in stedenbouw? Politieke machtswisselingen? Bestuurlijk versnipepring? Veranderende maatschappelijke verhoudingen? Ik werd er mismoedig van. En radicaal. Drieënhalve dag was ik mijn eigen Twitter en riep om het uur: ‘STOP MET BOUWEN VAN EENGEZINSWONINGEN: NU! Eerst alle jaren vijftig, zestig, zeventig, tachtig en negentigerjareneengezinswoningen energieproof maken! En echtscheiden totaal verbieden!!! Pas daarna praten we verder over de noodzaak tot het bouwen van een miljoen woningen!!!’

Het kan en moet beter. Nederland wordt veel mooier en toekomstbestendiger met veel, heel veel betere integratie van landschap, stad en groen. Dan kunnen er schitterende woonmilieus gemaakt worden. Grotere contrasten, weg met de middelmatigheid. Maar misschien wil ik teveel en te hoge kwaliteit in een land waar na een lockdown de rij voor de Primark het nieuws bepaalt. Gelukkig ligt aan de overkant van Lent studentenstad Nijmegen. Waar stickers op lantarenpalen me opvrolijkten.

 

gerelateerd